وزش بادهای ۱۲۰ روزه در دوران شکوفایی تمدن شهر سوخته برای افزایش کارایی انرژی استفاده می‌شد، اما امروز این بادها سبب انتشار ذرات گردوغبار در شهرهای مختلف سیستان و بلوچستان شده و گاهی آلودگی هوا را بیش از ۱۰۰ برابر حد مجاز می‌رساند.
به گزارش گـــندم خـــبر به نقل از خبرگزاری تسنیم از زاهدان، وزش بادهای بادهای ۱۲۰ روزه منطقه سیستان که از اواخر بهار تا اوایل پاییز در نوار شرقی ایران فعال است، برخلاف آنچه هزاران سال قبل از آن برای تولید انرژی پاک استفاده می‌شده، امروز تبدیل به عامل تولید و انتشار گرد و غبار در نوار شرقی و جنوب شرقی ایران شده است.
شواهد وزش بادهای ۱۲۰ روزه زابل در آثار بجامانده از شهر سوخته بازمی‌گردد. شهری که پنج هزار سال قدمت دارد. ایرانیان باستان برای نخستین بار از باد برای افزایش کارایی انرژی استفاده کردند و به تعبیر امروز اولین کسانی بودند که انرژی باد را مهار کرده و از آن به عنوان انرژی پاک استفاده کردند.
آنها بیش از هزار سال قبل از انرژی باد برای چرخاندن چرخ آسیاب‌های بادی استفاده می‌کردند و قبل از آن در پنج هزار سال قبل در دوران شکوفایی تمدن شهر سوخته، به وسیله باد، کارایی تولید انرژی را افزایش می‌داده‌اند. آنها کوره‌های صنایع خود را با در نظر گرفتن فاکتور جهت وزش باد ساخته و از آن با بهره‌وری بیشتر استفاده می‌کردند.
براساس نوشته‌های دکتر بهلول علیجانی در کتاب آب و هوای ایران، باد ۱۲۰ روزه سیستان از ۱۵ خرداد تا ۱۵ مهر هر سال از ارتفاعات شمال شرقی ایران به سرزمین‌های جنوب شرقی ایران می‌وزد که به جهت تداوم وزش باد در این مدت از سال به بادهای ۱۲۰ روزه شهرت یافته است.
به نوشته وی این بادها در دامنه جنوبی البرز بسیار مطبوع و خنک است، اما پس از عبور از بیابان‌های خشک دشت کویر و دشت لوت بسیار گرم و خشک می‌شود به طوری که در سیستان و بلوچستان پوشش گیاهی را از بین می‌برد و خسارات جبران‌ناپذیری را به جا می‌گذارد.
خشک شدن تالاب هامون و افزایش گرد و خاک
همزمانی وزش بادهای ۱۲۰ روزه با خشک شدن تالاب هامون سبب شده تا در فصل وزش این بادها، پوشش گیاهی منطقه تخریب شده و عمل فرسایش خاک در اراضی تالاب هامون و زمین‌های کشاورزی منطقه شدت یابد که نتیجه این اتفاقات، وقوع پدیده گرد و غبار در اکثر شهرهای استان سیستان و بلوچستان است.
به گفته هواشناسی در طوفان ۲۳ و ۲۴ تیرماه امسال که سرعت وزش باد در زابل به بیش از ۱۰۰ کیلومتر در ساعت رسید، میزان آلودگی ناشی از گرد و غبار منتشر شده در هوا به ۱۱۰ برابر حد مجاز رسید و برای دومین روز متوالی ادارات، بازارها و بانک‌های پنج شهرستان شمالی سیستان و بلوچستان را تعطیل و هزاران نفر را راهی مراکز درمانی کرد.
ناصر چرخ‌ساز، رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر پس از این طوفان گفت: بر اثر طوفان شن ۴۰۰ روستای منطقه سیستان مورد هجوم گرد و غبار قرار گرفته و در زیر خاک دفن شده‌اند.
مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان در رابطه با تعداد روزهای همراه با باد و گرد و غبار در زابل طی پنج ماهه نخست امسال گفت: تعداد روزهای همراه با گرد و خاک در زابل که شعاع دید افقی در ایستگاه هواشناسی به کمتر از پنج کیلومتر رسیده، ۵۲ روز بوده است.
وی با بیان اینکه در این مدت دو مورد طوفان گرد و خاک شدید در سیستان رخ داده و از نظر حداکثر غلظت گرد و غبار به بیش از حد بحران رسیده، افزود: در طوفان ۲۳ تیرماه دید افقی در ایستگاه زابل به ۱۰۰ متر رسید و میزان آلایندگی آن به مقدار ۹ هزار ۲۶۳ میکروگرم بر مترمکعب معادل ۶۰ برابر حد مجاز رسید، همچنین طوفانی که در روز بعد از آن در ۲۴ تیرماه اتفاق افتاد، میزان آلایندگی ناشی از گرد و خاک به مقدار ۱۶ هزار و ۵۶۶ میکروگرم بر مترمکعب، معادل ۱۱۰ برابر حد مجاز رسید.
محمدتقی رخشانی، تاریخ‌شناس و فعال رسانه‌ای در باره وزش بادهای ۱۲۰ روزه و آثار آن بیان کرد: وزش بادهای ۱۲۰ روزه در تاریخ سیستان همواره وجود داشته اما به دلیل پرآب بودن تالاب هامون نه تنها اتفاق منفی نبوده، بلکه نعمتی برای مردم محسوب می‌شده ولی حالا وجود طوفان‌های شن در سیستان در ۱۸ سال گذشته بر اثر خشکسالی بیشتر شده است.
