علیرضا خسروی : یادداشتی بر چشم اندازهای توسعه سیستان

گندمـــ پرس : در حاشیه سفر رئیس جمهوری افغانستان به کشورمان , علیرضا خسروی دست به قلم شده و یادداشتی علمی و کاربردی درخصوص چشم اندازهای توسعه سیستان بزرگ نوشته است که تقدیم می گردد به نگاه زیبای شما همراهان.

علیرضا خسروی : به نام خداوند جان وخرد

یک مقدمه ویک راهبرد درچشم اندازهای توسعه سیستان.
الف:مقدمه:
سرزمین هیرمند فرمند _تشنه وتب دار_ونیازمند نگاه راهبردی در سال درپیش روست.سرزمین هیرمند فرمند کهن ترین نام واژه ی برجای مانده از سیستان درمتون کهن است.

این سرزمین گسترده ی تاریخی درجاری زمان ،بودو باشهای انسانی بی شماری را درخود جای داده است.بودو باشهایی که تمدنها ساخته وفرهنگها پرورانده اند.تمدنها وفرهنگهایی که دردل خویش پاسخ های بنیادین ،به رازهای نخستین و چندو چون شکل گیری ساختارهای کلان فرهنگ بشری را ،به میراث دارند. بازشناسی وبازخوانی چند و چون ساز و کارهای نخستین شهرهای فلات ایران (شهر سوخته ، دهانه غلامان ، کوه خواجه) نخستین آیین های توحیدی تاثیر گزار در فرهنگ بشری(آیین زرتشت) قویترین ساختار اسطوره ای بشری (روایتهای خاندانهای جهان پهلوانان شاهنامه (گرشاسپ ، نریمان ، سام ، زال و رستم) سنت ها و تکاپوهای علمی برچای مانده از سجزیان سده های اسلامی(ابوسعید سجزی ، ابویعقوب سجزی ، محمد بن وصیف سجزی ، ابوسلیمان سجزی ، محمد بن کرام سجزی ، حریزبن عبدالله سجزی ، ابوداود سجزی . . . ) که در شکل گیری میراث معنوی ایران و اسلام تاثیر مستقیم داشته اند و مرحوم علام دهخدا در اثر ماندگار خویش با آگاهی از همین نقش و جایگاه تاریخی سجزیان (سیستانیها) در ذیل واژه ی سجستان آورده است که : مسقطالراس جمعی از علما و دانشمندان بوده است.. علما و دانشی مردانی که دانش بهره گیری از توان باد را در میراث فرهنگ بشری بیادگار گذاشته اند , خردمندان و دانایانی که زبان گفت و شنود با آب و خاک و”مردمان گیتی” رابه نیکی می دانسته اند. با سنت مردمی اشرasharآب هیرمند را به میزبانی زمین میکشاندند  و از این پیوند فرهمند سبزینگی و حیات را تداوم می بخشیدند…
اینک سرزمین توحید ،سرزمین گفتگوهای زرتشت پیامبر با خردمند دانای حاکم برگیتی ، سرزمینی که مردمانش را از قبل آمدن پیامبر اسلام(ص) در کتابهایشان خبر رسیده بود ، سرزمینی که نخستین قیام را برعلیه یزید پس از شنیدن خبر شهادت امام حسین (ع) در تاریخ خویش دارد ،  تشنه است ، جان و تن فرزندان اسطوره تب دار و ترک دار”بی چارگی “مدیریت در”گسست “بند آب” است.

مگر نبود که کهن ترین توصیه ی مدیریتی برای زندگی در یک جغرافیا در کتاب تاریخ سیستان آورده شده و آبادانی سیستان را در هزار سال پیش مشروط به بستن سه بند “آب و”خاک” و بند “مفسدان” نموده است. اکنون چه باید کرد از پس گذر هزار سال توصیه ارجمند؟

ب:یک راهبرد
“گردشگری وهامون وحمایت از زندگی مشترک”
در تمامی متون تاریخی و پژوهشی که به نیمه شرقی فلات ایران نظر داشته اند  یک حوزه ی تاریخی و فرهنگی گسترده با بود و باشهای انسانی همسان و هموند را دیده و نوشته اند.

متن های کهن پهلوی آن جایی که از اراده اهورا مزدا در آفرینش زمین خبر می دهند. می نویسند که”من اهورا مزدا یازدهمین سرزمین نیکویی که آفریدم هیرمند با شکوه و فر است.

متن ها و رویدادهای تاریخی و نام واژه های گوناگون بر جای مانده سیستان بزرگ به تمامی حوزه ی هیرمند می گستراند.

کتاب تاریخ سیستان در فرازی که به حدود سیستان می پردازد اینگونه می نویسد که: سیستان خود گفتیم که گرشاسپ کرد ، و از پیش کردن سیستان خود بست ورخد و زمین داور و کابل و سواد آن اورا بود….و کشمیر رستم دستان کرد و خزاین خویش و مال خویش آنجا نهاده بود…این همه شهرها بروزگار جاهلیت اندر فرمان پهلوانان و مرزبانان سیستان بودند..(بهار،کتاب تاریخ سیستان،1366 ص 24)
افزون براینها شاهنامه ارجمند فردوسی در بیان رویدادهای حماسی روزگار اسطوره ها حوزه ی گسترده یی را نشان میدهد که هرگاه برای ایران زمین گرفتاری پیش می آمد برای چاره جویی کمر بسته بودند:
سپاهی فراوان برپیلتن—— زکشمیرو کابل شدند انجمن…
..زکشمیرووز کابل ونیمروز—-همه سرفرازان گیتی فروز..

و یا برای مشورت در بحران حکومت کی خسرو فرستاده ای به سیستان گسیل شده تا با خردمندان ، ستاره شناسان و موبدان سیستان بزرگ که تا کابل دامن می گستراند ، چاره اندیشی شود:

به رستم چنین گفت کز بخردان—–ستاره شناسان و هم موبدان
ز زابل بخواه و زکابل بخواه—– بدان تا بیایند با ما به راه…
شدند انجمن موبدان وردان—ستاره شناسان و هم بخردان
همه سوی دستان نهادند روی—ز زابل به ایران نهادند روی…

سیستان امروز دوپاره ی اراده های استعماری سده ی گذشته است بخش بزرگتر آن در افغانستان امروزی قرار گرفته و بررسیها نشان می دهند در امور زیر بنایی بسیار “نادار” و نیازمند نگاه مدیریتی است که از بلندای ارزشهای انسانی و با رویکرد به پیشینه ها و میراث فرهنگی مشترک به چاره اندیشی برای توسعه و رشد منطقه اراده نماید هستند.

این “قلم نوشته “تلاش دارد از میان انبوه واژگان و گوناگونی مفاهیم به توحید کلمه برسد ، کلمه یی که راز آفرینش را در جان خویش دارد ، کلمه یی که از یکسانی مردم هستی در خمیر مایه و سرشت می گوید ، کلمه یی که همه را در برابر هم پاسخگو می داند ، کلمه یی که انسانها را به اندیشه برای بهبود زندگی همسایگان در هر بامداد فرامی خواند…
بنابراین با عنایت به تمامی شواهد و مستندات تاریخی و اسطوره ای و…که حوزه ی بزرگ و گسترده ی انسانی با پیوندهای تاریخی و فرهنگی مشترک از زابل تا کابل را در بر می گیرد و نیازهای مشترک ، در سیستان بزرگ که استانهای نیمروز ، فراه و هلمند افغانستان امروزی را نیز دست کم پوشش می دهد ،به عنوان یک “راهبرد “پیشنهاد می شود:

الف:راهبرد کلان
با رویکرد به احیای تالاب هامون و زیست بوم و زیست محیط مشترک اقوام و باشندگان پیرامون هامون ، طرح تشکیل هیات راهبردی مشترک توسعه سیستان ایران و سیستان افغانستان یا وزرای کلیدی طرفین  رابا محوریت گردشگری و بازرگانی  در دستور کار قرار دهد.

ب:جهت گیریها
ب-1-با مشورت ورایزنی دولت افغانستان امروزی هیات راهبردی مشترک توسعه سیستان متشکل از وزرای کلیدی و یا معاونین تام الاختیار طرفین با ریاست دوره یی یا ریاست نهادهای بین المللی مرتبط تشکیل شود.
ب-2-سیستان بزرگ با عنایت به جاذبه های تاریخی –فرهنگی وانسانی و مذهبی می تواند به قطب گردشگری فرهنگی درسطح بین المللی تبدیل شود.
ب-3-لحاظ حقابه تالاب هامون و تدوین مدیریت مشترک شیلاتی
ب-4-با عنایت به گذر راه کهن ادویه و ابریشم از سیستان بزرگ که هنوز هم با همه ناامنی ها و نبود مدیریت منسجم در سیستان آنسوی مرز  پویایی اش را نگه داشته شاخصه بازرگانی و تجارت و ایجاد مدیریت برای بازرگانی از جهت گیریهای مدیریتی هیات راهبردی توسعه سیستان می تواند باشد.
ب-5-سیستان آنسوی مرز با ایجاد سدهای بزرگ کجکی و ارغنداب مدیریت منفعل و بازدارنده ی هیرمند را به دست گرفته به گونه ایکه در سرزمینهای پایین دست این منابع آبی نیز مدیریت کار آمد وجود ندارد . تعریف مدیریت یکپارچه ی آّب و خاک و اجرای آبیاری با لوله در سیستان بزرگ و تغییر در الگوهای کشت جهت گیری دیگر و مهم هیات راهبردی توسعه سیستان می تواند باشد.

ما با ایجاد مدیریتهای انرژی ، بهداشت و درمان ، کشاورزی ، و امور زیربنایی مدیریت فعالی را می توانیم در این هیات اجرا کنیم.
ب-6-تمامی متن های تاریخی در استفاده ی سیستانیها از انرژی باد برای تولید آرد ، بالا آوردن آب از چاه و سرد کردن خانه ها ، خشک کردن رطوبت خانه ها و…یک صدا هستند.

با عنایت به بازدهی بالاتر از استاندارد توربین آزمایشی رامشار ، ایجاد مزرعه توربین های بادی در سیستان نیاز امروز فردای منطقه و فراتر از آن را برآورده خواهد نمود.

ب-7-لحاظ سهمیه ویژه در دانشگاه زابل برای جوانان حوزه ی هیرمند و پرورش کارشناسان مورد نیاز
ب-8-انجام پژوهشهای مشترک باستانشناسی ، مردم شناسی و مطالعات تاریخی با هدف بازشناسی و تدوین ساختارها و پیوندهای تاریخی – فرهنگی مشترک
ب-9-ایجاد بازارچه های صنایع دستی بامراکز آموزش و تولید….
ب-10-….

علیرضا خسروی- کارشناس میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری زابل