دشت سیستان بیش از ۲۰۰ هزار هکتار است که ۱۳۰ هزار هکتار آن به شکل پراکنده قابلیت کشت محصولات کشاورزی را دارد. در اجرای طرح انتقال آب دشت سیستان با لوله، ۴۶ هزار هکتار از اراضی دارای قابلیت کشاورزی تحت پوشش قرار می گیرد.
در این رابطه «محمدجواد صالحی» به تشریح فعالیت های طرح انتقال آب دشت سیستان پرداخت که یکی از موضوع های مورد تاکید رهبر معظم انقلاب و دولت یازدهم به شمار می رود.
وی گفت: اعتبارات این بخش به دستور رهبر معظم انقلاب از منابع صندوق توسعه ملی تامین و تخصیص می یابد.
وی با بیان اینکه به طور مستمر گزارش عملکرد این طرح مورد ارزیابی و نظارت قرار می گیرد، اظهارداشت: به دلیل اهمیت این طرح، هر ۱۵ روز یکبار گزارش اقدامات انجام شده در آن به ریاست جمهوری، وزیر جهاد کشاورزی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی ارایه می شود.

** اولویت جذب نیرو در منطقه نیروهای متخصص بومی

مجری طرح ملی انتقال آب دشت سیستان درباره چگونگی جذب نیرو در منطقه نیز گفت: در نیمه دوم سال ۱۳۹۳ بعد از فراخوان عمومی برای جذب نیرو در این طرح در منطقه سیستان، آزمونی برگزار کردیم که شامل فارغ التحصیلان رشته های عمران، آبیاری و زهکشی و کشاورزی بود.
وی اظهارداشت: از میان برگزیدگان آزمون کتبی و مصاحبه، یک هزار و ۶۰۹ نفر نیرو انتخاب شدند. از این تعداد، ۷۶ درصد نیروی بومی متخصص و عادی در طرح فعالیت دارند اما ۳۴ درصد افراد جذب شده دیگر در این طرح شامل نیروهای متخصص فنی و دارای سابقه کاری بالا هستند که به دلیل نبود این نیروی تخصصی در منطقه سیستان، مشاوران و پیمانکاران و مجریان طرح از سایر مناطق به کار گرفته اند.
صالحی با تاکید بر اینکه اولویت ما در این طرح ملی بکارگیری از نیروهای متخصص بومی است، گفت: حتی ماشین آلات سنگین و سبک و دیگر تجهیزات مورد نیاز از منطقه سیستان تامین می شود تا به اقتصاد مردم منطقه کمک کند.
وی با بیان اینکه یک پروژه ملی با اعتبار ۷۰۰ میلیارد ریالی به پیمانکاران درجه یک نیاز دارد، افزود: در خوزستان بخشی از پیمانکاران درجه یک بومی بودند که جذب شدند اما در منطقه سیستان با کمبود نیروهای متخصص درجه یک مواجه بودیم.

** مجریان طرح حقوق از دولت می گیرند

مجری طرح ملی انتقال آب دشت سیستان درباره پرداخت حقوق مجریان طرح توسط پیمانکاران نیز گفت: به هیچ عنوان نیروهای مجری طرح و ناظران از پیمانکاران حقوق نمی گیرند؛ این موضوع برخلاف قانون است و مجریان طرح طبق قرارداد، حقوق خود را از دولت و وزارت جهاد کشاورزی دریافت می کنند و هیچ وابستگی مالی به پیمانکاران ندارند.
به گفته وی، نهایت حقوق برای متخصصان غیربومی بین ۴۰ تا ۶۰ میلیون ریال است.
صالحی افزود: به طور حتم بکارگیری نیروهای غیربومی صرفه اقتصادی ندارد و تمایلی به این کار نیست زیرا نیروهای غیربومی برای مشاوران و پیمانکاران هزینه بیشتری خواهند داشت.

** ۲۲ هزار و ۶۸۰ میلیارد ریال اعتبار طرح

وی برآورد اعتبار طرح را ۲۲ هزار و ۶۸۰ میلیارد ریال عنوان کرد و گفت: تاکنون ۱۸ هزار میلیارد ریال قرارداد منعقد شده و قرار است به صورت مرحله ای به بهره برداری برسد؛ یعنی متناسب با تخصیص اعتبارات طرح آماده شود.
مجری طرح ملی انتقال آب دشت سیستان یادآور شد: در ابتدای طرح ۵۰۰ میلیون دلار به این طرح اختصاص یافت که از این میزان بدلیل تکمیل نشدن مطالعات ۴۰۰ میلیون دلار معادل ۱۷ میلیارد و ۷۵۰میلیون ریال پرداخت شد؛ با ورود مشاور و ارایه نقشه طرح مطالعاتی برآورد ما براساس فهرست بهای سال ۹۴، به ۲۲ هزار و ۶۸۰ میلیارد ریال رسید.
وی با بیان این که طرح ۲۰.۷ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، گفت: این طرح از اواخر سال گذشته شروع شده و اکنون نسبت به برنامه زمان بندی عقب نیستیم.

** پایان طرح انتقال آب با لوله دشت سیستان در پایان سال ۹۷

صالحی افزود: مدت زمان اجرای این طرح سه سال است به طوری که در صورت تامین منابع مالی مورد نیاز، این طرح تا پایان سال ۹۶ به پایان می رسد؛ با توجه به پروژه های عمرانی نمودار S ( طرح ها با شیب ملایم شروع و در اواسط سرعت می گیرند) پایان سال ۹۷ طرح به بهره برداری می رسد.
وی محدودیت منابع آبی را یکی از مشکلات تولید محصولات کشاورزی در این منتطقه برشمرد و گفت: این طرح در همه دشت کم آب سیستان از جمله شهرستان های زابل، زهک، هیرمند، نیمروز و هامون اجرایی می شود که بخشی از آن اواخر سال گذشته و بخشی مربوط به امسال است.
مجری طرح، با بیان اینکه بخش عمده جمعیت شهرنشین این منطقه متاثر از فعالیت های کشاورزی و دامپروری است اضافه کرد: تلاش داریم با اجرای طرح انتقال آب با لوله بتوانیم از میزان تبخیر و هدررفت آب در مزارع و باغات با کمک سیستم های نوین آبیاری (قطره ای، تیپ و زیرسطحی) جلوگیری کنیم تا بازدهی آبیاری به بالای ۸۰ درصد برسد.

** سهم حق آبه ایران از هیرمند سالیانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب

مجری طرح ملی انتقال آب دشت سیستان، سهم ایران از رودخانه هیرمند را سالیانه ۸۲۰ میلیارد مترمکعب اعلام کرد و گفت: این پروتکل مربوط به پیش از پیروی انقلاب اسلامی است که همچنان پابرجاست و از این میزان حجم ورودی آب ۱۵۰ میلیون مترمکعب آن صرف مصارف آشامیدنی و بقیه صرف بخش کشاورزی می شود.
وی اضافه کرد: در شرایط کنونی سیلاب های رودخانه هیرمند در برخی فصول سال بخشی از ۱۳۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی ما را تحت پوشش قرار می دهد.
صالحی ادامه داد: از میزان ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب تخصیصی رودخانه هیرمند به ایران ۴۰۰ میلیون مترکعب تخصیص یافته که در چهار چاه نیمه وارد و ذخیره سازی می شود.
وی افزود: چاه نیمه شماره یک مربوط برای بخش کشاورزی و چاه نیمه دوم برای بخش شرب اختصاص دارد و چاه نیمه چهارم پس از تکمیل، نقش پشتیبانی از دیگر چاه ها را برعهده دارد.
به گفته مجری طرح ملی انتقال آب دشت سیستان، چاه نیمه به این معناست که آب کم در سطح زیاد جمع آوری شود.
وی، مجموع ظرفیت چاه نیمه های دشت سیستان را یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب عنوان کرد و گفت: ۴۰۰ میلیون مترمکعبی آب تخصیصی تاکنون ۶۰ درصد چاه نیمه چهارم (۲۴۰ میلیون مترمکعب) و ۴۰ درصد چاه نیمه شماره یک را پرکرده است.
صالحی، مجموع لوله گذاری در این طرح را بیش از چهار هزار و ۵۰۰ کیلومتر برشمرد و افزود: در این روش سه نوع لوله گذاری همچون لوله فولادی با قطر ۲ متر ، لوله فایبرگلاس (GRP ) به قطر ۷۰۰ تا ۱۶۰۰ میلیمتر و لوله پلی اتیلن برای انتقال آب به مزارع با قطر ۲۰۰ تا ۶۳۰ میلیمتر کارگزاری می شود.
به گفته وی، تاکنون از ۲۷۵ کیلومتر لوله GRP فایبرگلاس خریداری شده، ۹۵ کیلومتر مربوط به تولید کارخانه جدید احداث دشت سیستان و قرارداد خرید یک هزار و ۳۵۴ کیلومتر لوله پلی اتیلن نیز بسته شده است.

** کاهش هزینه های طرح با ساخت کارخانه تولید لوله فایبرگلاس در منطقه

مجری طرح ملی انتقال آب دشت سیستان گفت: با اجرای این طرح برای تامین برخی تجهیزات بخش خصوصی کارخانه تولید لوله های GRP فایبرگلاس را احداث کرد که اکنون لوله های طرح از طریق این کارخانه تامین می شود؛ این بدان معناست که دیگر نیازی به تامین لوله های فایبرگلاس از استان های دیگر نداریم و این امر در کاهش هزینه ها تاثیرگذار است.
وی اضافه کرد: این کارخانه اواخر سال گذشته فعالیت خود را با اشتغال ۱۵۰ نفر شروع کرد. ۹۵ کیلومتر لوله فایبرگلاس آن از این کارخانه تامین شده است.

** افزایش تولید تا ۳۰ برابر با اصلاح الگوی کشت

صالحی در ادامه، یکی از عمده مشکلات کمبود منابع آبی و نبود کشاورزی مناسب در دشت سیستان را ناشی از تبخیر بالای آب دانست و افزود: در تلاشیم با انتقال آب از لوله، علاوه بر جلوگیری از تبخیر و هدر رفت آب، بتوانیم با اصلاح الگوی کشت و توسعه کشت گلخانه ای شرایط را برای بهره وری آب و افزایش تولید بین ۲۰ تا ۳۰ برابری ساکنان منطقه ایجاد کنیم.
مجری طرح ملی انتقال آب دشت سیستان با بیان اینکه برای اجرای پروژه انتقال آب با لوله دشت سیستان ۲۱ پیمانکار نیاز است، افزود: تاکنون ۲۰ پیمانکار انتخاب و ۱۸ پیمانکار مشغول به کار شده اند و دو پیمانکار نیز در حال تجهیز کارگاه هستند که خرید لوله، الکتروپمپ و الکترو موتور برعهده مجری طرح است.
به گفته صالحی، این پروژه دارای ۱۶ ایستگاه پمپاژ با ظرفیت سه تا ۱۶ مترمکعب در ثانیه است؛ دو ایستگاه پمپاژ اصلی روی چاه نیمه ها و ۱۴ ایستگاه پمپاژ نیز ثانویه است. برای تامین انرژی این ایستگاه ها ۴۵ مگاوات ساعت برق نیاز داریم.
وی اضافه کرد: ۹۷ درصد مناقصات تمام شده و سه درصد باقیمانده مربوط به تامین کالا مانند لوله و دیگر تجهیزات است که متناسب با پیشرفت کار خریداری می شود.
مجری طرح ملی انتقال آب دشت سیستان ادامه داد: همچنین الگوی کشت مناسبی برای این طرح تعریف خواهد شد تا ۴۰ درصد گیاهان کم آب بر باغات را تشکیل دهند.
مجری طرح ملی انتقال آب دشت سیستان ادامه داد: کشت گلخانه ای زیتون و انگور یاقوتی نیز در دستور کار است؛ به طور نمونه مصرف آب انگور بین ۶ تا ۱۱ هزار مترمکعب است که در این بین، انگور یاقوتی به دلیل ورود نوبرانه در بازار در فصل اردیبهشت و کم آب بَر بودن، بیش از دیگر محصولات صرفه اقتصادی دارد.

** اجرای سیستم های نوین آبیاری همگام با طرح انتقال آب

صالحی اظهار داشت: اکنون متناسب با طرح انتقال آب دشت سیستان از طریق لوله، سیستم های نوین آبیاری مزارع و باغات نیز در حال اجراست و اواخر امسال ۱۰ هزار هکتار از اراضی آماده بهره برداری می شود و بقیه مطالعات اجرای سیستم های نوین آبیاری در اختیار مشاوران قرار دارد.
وی گفت: به سازمان جهاد کشاورزی استان سیستان و بلوچستان پیشنهاد اصلاح الگوی کشت با ارتقای بهره وری آب و افزایش تولید در ۴۶ هزار هکتار را داده ایم که درآمد حاصل آن بیش از ۲۰ تا ۳۰ برابر وضعیت موجود خواهد بود.
مجری طرح ملی انتقال آب دشت سیستان ادامه داد: این طرح دارای یک پیوست اجتماعی است که با مطالعات اجتماعی و نظام بهره برداری و تشکیل «تشکل های هم آب»* هزینه های نگهداری حفظ و نگهداری طرح برعهده مردم منطقه است.
* تشکل های هم آب: تعدادی از بهره برداران هستند که با توجه به زمینی که دارند سهم آب آنها مشخص می شود؛ در واقع گروه های هم آب، بهره بردار و کشاورزان هستند زمینهایشان نزدیک یکدیگر است و امکان تجمیع زمینهای آنها وجود دارد.
دشت سیستان با پنج شهرستان زابل، زهک، نیمروز، هیرمند و هامون در شمال استان سیستان و بلوچستان با افغانستان هم مرز و همسایه است./ایرنا